The Great Boon-khun* of Pho Sop (Rice Goddess)

A tale of the Rice Goddess, narrated in the central and the southern parts of Thailand, shows why the folks have long been gratitude to her.

Glossary

*Boon-khun: the favor which the receiver must be gratitude to and owes the giver reciprocation

**Jnana: enlightened insight knowledge

Once upon a time, there was a respectful Buddhist monk, named “Lun Tho.” One day, while preaching to the folks, he raised a question “Who has the highest boon-khun for our world?” Some villagers replied, “the Buddha.” Because he discovered and spread the Dharma (Buddhist doctrine). Some argued for Dharani (Earth Goddess) as she provided the land on which all resided. Meanwhile, the others said, “that is yourself Lun Tho since you have preached and taught the folks for a long time.”

Phosop, who is the Rice Goddess and looks after all rice to grow well, attended this preaching. However, no one noticed her or referred to her boon-khun. Listening to the folks’ answers, Phosop felt neglected and hurt. She bitterly cried and left the preaching site. “If there is no one recognizing my devotion for fullness and well-being of the humankind, why should I shamedly be here in the human earth?” she thought. Consequently, she rode a fish and fled to Mount Ngern Yuang (Silver-colored Mountain). At the mount, she observed moral percepts and prayed. She had no intention to return to the human earth again.

Since Phosop no longer remained, the humankind faced the great famine. The folks suffered hardship and grievance from hunger. Hence, they went to ask Lun Tho about its cause. After Lun Tho meditated and scrutinized his jnana,** he realized that Phosop had left away. He told the folks this fact then they discussed how to invite her back to the human earth.

Eventually, a knifefish and a drongo volunteered to travel to Mount Ngern Yuang to implore Pho Sop. Although they made a great effort to beg her, she insisted to not restore to the human earth. Instead, she gave the drongo two buckets (approximately forty liters) of rice grains in order that it delivered to the folks to share and cultivate together. During the return journey, the drongo accidentally dropped the buckets into the river. Then, the knifefish ate all grains and escaped. It did not aim to pass the rice to the folks.

One day, the knifefish was caught by a daughter of Millionaire Kho Than. She ordered her chef to cook it. When the chef filleted it, he surprisingly found a huge amount of rice inside its abdomen and informed the millionaire this wonder. Accordingly, Kho Than became aware that Pho Sop granted the rice to the human. He distributed it to the folks. Therefore, the famine ended, and all no longer suffered from hunger.

Since that time, the folks have realized and appreciated invaluable boon-khun of Pho Sop. Every time when rice harvest season is approaching, they thus organize the encouragement ceremony for and pay respect to her.

Translated to English from the manuscript recorded in the Folktales Database of Princess Maha Chakri Sirindhorn Anthropology Centre (2019)

Further Note

This tale is one of numerous versions of the Rice God/Goddess tales of the Tai ethnicity. It has been mainly narrated in the central and the southern parts of Thailand. Other versions have been related in not only this region, but also the rest of Thailand, Laos, eastern Myanmar, southern China, and several parts of Vietnam. Despite their vast differences, many share the story outline that the deity fled; there was famine; then the human needed to reconcile and invite him or her back. Moreover, most have been transformed to the current versions by the influence of Buddhism and Hinduism, to various extents.

Some similar rice deities in the region include Dewi Sri, worshipped in Java, Bali, and Sunda Islands; and Ponmagyi, worshipped in upper Myanmar.

---

Thai Manuscript

กาลครั้งหนึ่งนานมาแล้ว มีพระรูปหนึ่งมีชื่อว่า “พระพุทธคุณลุ่นโท่” เป็นที่เคารพนับถือของชาวบ้านมาก วันหนึ่ง พระพุทธคุณลุ่นโท่รูปนี้ก็เทศนาสั่งสอนชาวบ้าน และถามชาวบ้านขึ้นว่า “ในโลกนี้ใครเป็นผู้มีพระคุณมากที่สุด” บ้างก็บอกว่า "พระพุทธเจ้า เพราะเป็นผู้ที่ก่อกำเนิดศาสนา" บางคนบอกว่า "พระแม่ธรณีซึ่งให้ที่อยู่อาศัย" บางคนก็บอกว่า "พระพุทธคุณลุ่นโท่นั่นแหละ เพราะเทศน์สั่งสอนชาวบ้านมาช้านาน"

ในที่นั้นไม่มีใครรู้ว่าพระแม่โพสพได้เข้ามานั่งฟังเทศน์ด้วย และไม่มีใครกล่าวถึงบุญคุณของนาง นางจึงรู้สึกเสียใจร้องไห้ลุกขึ้นจากไป เดินไปร้องไห้ไปพลางจนถึงแม่น้ำก็นั่งใต้ต้นหว้าที่ขึ้นอยู่ริมแม่น้ำ คิดในใจว่า นางทำดีตั้งมากมายแต่ไม่มีใครเห็นความดีจะอยู่ให้อับอายทำไม ขณะนั้นก็มีปลาไหลและปลาตะเพียนว่ายน้ำอยู่ใกล้ พระแม่โพสพจึงขี่หลังปลาตัวหนึ่งไปยังเขาเงินยวงจำศีลภาวนาไม่ยอมกลับไปเมืองมนุษย์

ที่เมืองมนุษย์ เมื่อพระโพสพจากไปไม่มีใครรู้ ก็เกิดข้าวยากหมากแพง ชาวบ้านอยู่กันอด ๆ อยาก ๆ ได้รับความทุกข์ทรมาน ก็เกิดความสงสัยพากันไต่ถามพระพุทธคุณลุ่นโท่ซึ่งท่านก็ได้เข้าญาณดูจึงรู้ว่าพระแม่โพสพหนีไปจำศีลภาวนาที่เขาเงินยวงนั่นเอง จึงเป็นอย่างนั้น จึงปรึกษากับชาวบ้านว่าจะทำอย่างไรดีเพื่อให้พระแม่โพสพกลับคืนเมืองมนุษย์

ในที่สุดก็มีปลาฉลาดและนกแซงแซวรับอาสาทำหน้าที่ไปตามอ้อนวอนพระแม่โพสพเอง เมื่อนกและปลาไปถึงก็พูดจาอ้อนวอนและบอกถึงความทุกข์ยากของพวกมนุษย์ทำทุกวิถีทาง แต่ก็ไม่สามารถทำให้พระแม่โพสพเปลี่ยนใจกลับได้ แม่โพสพให้แต่ข้าวมา 2 ถัง ให้นกแซงแซวกลับไปแบ่งปันกัน ขณะที่บินข้ามแม่น้ำนกแซงแซวได้ทำข้าวทั้ง 2 ถัง หล่นลงแม่น้ำหมด แล้วปลาฉลาดก็กินเข้าไปหมดเช่นกัน แล้วว่ายหนีไปไม่คิดจะนำข้าวไปแบ่งปันให้แก่ชาวบ้าน

วันหนึ่งขณะที่ลูกสาวเศรษฐีโคทันกำลังนั่งตกปลาอยู่แล้วก็ตกได้ปลาฉลาดตัวโต ก็ดีใจมาก นำไปให้พ่อครัวที่บ้านทำกับข้าวกิน เมื่อพ่อครัวผ่าท้องปลาพบเมล็ดข้าวเต็มท้องปลาจึงนำความไปบอกกับเศรษฐีโคทัน เมื่อเศรษฐีทราบก็รู้ทันทีว่าพระแม่โพสพประทานข้าวแก่มวลมนุษย์ เขาได้แจกจ่ายเมล็ดข้าวแก่ชาวบ้าน พวกชาวบ้านจึงไม่ต้องอดอยากอีกต่อไป

นับตั้งแต่นั้นเป็นต้นมา ทุกคนต่างสำนึกในพระคุณของพระแม่โพสพ ชาวบ้านจึงทำขวัญและสักการะพระแม่โพสพเป็นประจำทุกครั้งเมื่อข้าวใกล้สุกพร้อมเก็บเกี่ยว